Ομόνοια! Οι απίθανες ιστορίες πίσω από τα ατελείωτα ράβε-ξήλωνε

Κείμενο: Ναυσικά Διαμαντοπούλου Φωτογραφίες: Palia Athina, Aρχείου

Άλλοτε προς το καλύτερο άλλοτε προς το χειρότερο. Από το τότε μέχρι το σήμερα... Και όσα έχει να διηγηθεί η ιστορία για την πιο γνωστή πλατεία της πρωτεύουσας είναι τόσες πολλές και άγνωστες που δικαίως της έχει δοθεί ο χαρακτηρισμός «πολύπαθη». 
Η Πλατεία Ομονοίας είναι η πιο παλιά πλατεία της Αθήνας από όπου ξεκινούν βασικοί δρόμοι της πόλης, όπως οι οδοί Η πιο παλιά πλατεία της Αθήνας, από την οποία ξεκινούν ακτινωτά οι βασικές οδικές αρτηρίες της πόλης, Σταδίου, Αθηνάς, Πανεπιστημίου, 3ης Σεπτεμβρίου, Πειραιώς και Αγίου Κωνσταντίνου.
Tο αρχικό πολεοδομικό σχέδιο της Αθήνας των Κλεάθη και Ζάουμπερτ (1834), προόριζε την περιοχή για την ανέγερση των Ανακτόρων. Στη συνέχεια αποφασίστηκε η ανέγερση του Ναού του Σωτήρος και ξεκίνησε έρανος, ο οποίος όμως δεν απέδωσε τα αναμενόμενα και το ποσό που συγκεντρώθηκε δόθηκε για την ανέγερση της Μητρόπολης. 
Το ωραίον της Ομονοίας όνομα...
Ο χώρος διαμορφώθηκε σε πλατεία το 1846 και αρχικά πήρε το όνομα Πλατεία Ανακτόρων, ενώ στη συνέχεια προς τιμήν του βασιλιά Όθωνα πήρε το όνομά του. Το 1862 μετονομάστηκε σε Πλατεία Ομονοίας, καθότι ήταν το σημείο όπου συγκεντρώθηκαν και έδωσαν όρκο «ομονοίας» οι αρχηγοί των αντιπάλων πολιτικών μερίδων, οι οποίες είχαν προκαλέσει λόγω του δυναστικού αιματηρές ταραχές στη χώρα.
Μεσημέρι 14ης Οκτωβρίου, πλήθος Αθηναίων συγκεντρώθηκε στην Πλατεία για να πανηγυρίσει την εκδίωξη του Όθωνα. Μετά τη δοξολογία, ο πρόεδρος της προσωρινής κυβέρνησης Δημήτριος Βούλγαρης απευθύνθηκε προς τους συγκεντρωμένους.
Ανάμεσα στα άλλα ακούστηκαν και τα εξής: «Ας ορκισθώμεν επί της Πλατείας ταύτης, της λαβούσης ήδη το ωραίον της «Ομονοίας» όνομα, και ας είπη έκαστος εξ ημών: Ορκίζομαι πίστιν εις την πατρίδα και υπακοήν εις τας εθνικάς αποφάσεις.»
Κατά την περίοδο της βασιλείας του Γεωργίου Α' η πλατεία ευπρεπίστηκε και δενδροφυτεύτηκε. Στήθηκε και μια μαρμάρινη εξέδρα, ενώ κάθε Κυριακή μια στρατιωτική μπάντα έπαιζε, ψυχαγωγόντας τους θαμώνες. 

Τα εγκαίνια του Ηλεκτρικού, οι 8 Μούσες και η...άμοιρη Καλλιόπη

Με την πάροδο των ετών η Ομόνοια έγινε το κέντρο της κοσμικής κίνησης στην Αθήνα. Μέχρι όμως να αρχίσουν τα σκαψίματα για την δημιουργία του Ηλεκτρικού Σιδηροδρόμου, αυτού που χρησιμοποιούμε έως σήμερα. Τα εγκαίνια του σταθμού πραγματοποίησε ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Ήταν ένα έργο που έλυσε κατά πολύ τα χέρια των Αθηναίων, καθώς μπορούσαν σε λίγα μόνο λεπτά να βρίσκονται στην καρδιά της πόλης. 
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος εγκαινιάζει τον σταθμό του υπόγειου σιδηρόδρομου στην πλατεία Ομονοίας. Το έργο είχε αρχίσει λίγα χρόνια νωρίτερα και με την ολοκλήρωσή του έδωσε χαρά σε πολλούς Αθηναίους, που θα είχαν πλέον εύκολη και γρήγορη πρόσβαση στην καρδιά της πόλης. 
Ενώ μέχρι τότε η πλατεία ήταν γεμάτη λουλούδια, φοίνικες και ξύλινα παγκάκια, πλέον γίνεται κυκλική, πλησιάζει τα ευρωπαϊκά πρότυπα και είχε μαρμάρινα κιγκλιδώματα στις εισόδους προς τον υπόγειο σιδηρόδρομο.
Όμως, η χρήση του υπόγειου σιδηρόδρομου στην Ομόνοια δημιούργησε την ανάγκη κατασκευής υπόγειου εξαερισμού στον σταθμό. Προκειμένου όμως να καλυφθούν οι τρύπες στον εξαερισμό  το 1934, τοποθετήθηκαν περιμετρικά της πλατείας, οκτώ κατασκευές που ονομάστηκαν  «οι μούσες της Ομόνοιας». 
Γιατί Μούσες; Επειδή στη βάση της κάθε κατασκευής υπήρχε ένα καθιστό άγαλμα που απεικόνιζε μίας από τις 9 Μούσες. Πάνω από τα αγάλματα υψώνονταν τσιμεντένιοι κίονες, στην κορυφή των οποίων υπήρχαν καπνοδόχοι.   Αν κι έλυσαν το πρόβλημα του εξαερισμού, η πλατεία έμοιαζε γιγάντια τούρτα με κεράκια
Όσο για τις Μούσες, παρά το γεγονός ότι κατά τη μυθολογία ήταν 9 οι κατασκευές που τοποθετήθηκαν στην πλατεία ήταν οκτώ για λόγους συμμετρίας. Αυτή που περίσσεψε, η καημένη Καλλιόπη της επικής ποίησης, τοποθετήθηκε  στα υπόγεια του ηλεκτρικού, δίπλα στα δημόσια ουρητήρια. 

Όταν ρωτούσαν που είναι οι τουαλέτες η απάντηση ήταν: Κάτω στην Καλλιόπη! 

Ο αρχιτέκτονας λοιπόν που δεν σεβάστηκε την πιο ευγενική μούσα, ταύτισε το όνομά της με την τουαλέτα. Έτσι και μεταγενέστερα η αγγαρεία στις τουαλέτες για τους φαντάρους ήταν ένα ραντεβού με... την Καλλιόπη.
Αν και Μούσες, τελικά κάτι δεν καθόταν καλά στο μάτι της δημοτικής Αρχής και θεωρήθηκε ότι έπρεπε να απομακρυνθούν. Και το έκανε πράξη ο τότε δήμαρχος, Κ. Κοτζιάς που ήδη είχε κάνει σκόνη το Δημοτικό Θέατρο. Το έναυσμα δόθηκε τον Αύγουστο του 1936, όταν κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων ενάντια στη δικτατορία του Μεταξά, μια μούσα έπεσε, τραυματίζοντας περαστικούς.
Λίγο αργότερα τα γλυπτά απομακρύνθηκαν. 

Δεκαετία '50 - '60: Συντριβάνια, τεχνητές λίμνες και πολύ αυτοκίνητο

Μία ακόμη ανάπλαση της πολύπαθης πλατείας ξεκινά στις 15 Οκτωβρίου 1954 με το σχεδιασμό του υπόγειο χώρου, μίας υπόγειας πλατείας με τράπεζες καταστήματα, ταχυδρομείο, αλλά και τις πρώτες κυλιόμενες σκάλες.
Λουλούδια, περίπτερα, οι πάγκοι των ανθοπωλών ξηλώνονται, οι πεζοί αποκλείονται και μια νέα εποχή ξεκινά το 1960, όταν ολοκληρώνεται η διαρρύθμιση της επιφάνειας της πλατείας σε τεχνητή λίμνη με συντριβάνια, ενώ υπογείως διαμορφώνεται μια δεύτερη ασφυκτική πλατεία.
Πλέον δεν θυμίζει σε τίποτα το κοσμικό παρελθόν και μεταμορφώνεται σε ένα κυκλοφοριακό κόμβο, που δεν επιτρέπει την πρόσβαση πεζών.
Η αλλαγή γίνεται στο πλαίσιο του εκσυγχρονισμού του κέντρου της Αθήνας, που δίνει προτεραιότητα στο αυτοκίνητο. Ο χαρακτήρας της πλατείας αρχίζει πια να αλλάζει.
Μέσα σε μια δεκαετία τα συντριβάνια ανακατασκευάζονται σε διάφορες μορφές μέχρι που αντικαθίστανται από υδάτινους πίνακες, οι πεζοί όμως παραμένουν αποκλεισμένοι από την επιφάνεια της πλατείας.
Τα έργα ολοκληρώθηκαν το 1960 με τη διαμόρφωση της επιφάνειας της Πλατείας Ομονοίας σε τεχνητή λίμνη με συντριβάνια, στην οποία συχνά βουτούσαν οι φίλαθλοι, έπειτα από κάποια επιτυχία εθνικής ομάδας και οι οπαδοί του Παναθηναϊκού για τους θριάμβους της ομάδας τους.

Τα πέρα δώθε του «Δρομέα»

Φαίνεται όμως ότι η Πλατεία δεν «τό ΄χει» καθόλου με τα γλυπτά. Μετά την αποκαθήλωση των Μουσών, ένα ακόμη γλυπτό έμελλε να τραβήξει των παθών του τον τάραχο στην άμα τη τοποθετήσει του στην Ομόνοια. 
Ο λόγος για τον γνωστό σε όλους μας «Δρομέα» του Κώστα Βαρώτσου, το οποίο δημιουργήθηκε τον Αύγουστο του 1988 στο πλαίσιο της καλλιτεχνικής δράσης «Δρώμενα» που οργάνωνε ο δήμος Αθηναίων επί δημαρχίας Μιλτιάδη Έβερτ και αντιδημαρχίας πολιτισμού του γνωστού συνθέτη, Σταύρου Ξαρχάκου.
Το διάσημογλυπτό, από γυαλί και σίδερο, σχεδιάστηκε αρχικά με πρόθεση να τοποθετηθεί, όπως και τα έργα των υπόλοιπων καλλιτεχνών που συμμετείχαν στη δράση, σε συγκεκριμένα σημεία της πόλης και να παραμείνει εκεί περίπου για ένα μήνα, όσο διαρκούσε δηλαδή η δράση.
Στόχος των «Δρωμένων» ήταν η πειραματική και προσωρινή τοποθέτηση έργων τέχνης σε κεντρικούς εξωτερικούς χώρους σε διάφορες γωνιές Αθήνας, προκειμένου οι κάτοικοι να εξοικειωθούν με τη σύγχρονη τέχνη ως εικαστική παρέμβαση στο αστικό τοπίο

Το 1987 Βαρώτσος είχε εκπροσωπήσει την Ελλάδα στην ΧΙΧ Biennale του Σάο Πάολο

Όμως, τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά για το «Δρομέα» και παρέμεινε στην Ομόνοια για πολύ μεγαλύτερο διάστημα από αυτό που αρχικά προβλεπόταν.
Συνέχισε να... «τρέχει» και μετά τον Σεπτέμβριο του 1988, αφού πρώτα «σημάδεψε» κυριολεκτικά και μεταφορικά το αστικό τοπίο της πόλης. Όπως ήταν επόμενο, μια τέτοια εικαστική παρέμβαση, ειδικότερα σε μια πόλη που δεν διακρινόταν για τη σχέση της με τη σύγχρονη τέχνη, δεν μπορούσε να περάσει απαρατήρητη.
Ούτε βέβαια να γίνει συνολικά αποδεκτή. Έτσι, το έργο αυτό, μνημειακό τόσο ως προς τις διαστάσεις του. καθότι έφτανε τα 8 μέτρα ύψος, όσο και ως προς την τομή που επέφερε με τον όγκο και τα ασυνήθιστα υλικά με τα οποία ήταν κατασκευασμένο.
Οι συζητήσεις και οι κριτικές δίχασαν την κοινή γνώμη και ο «Δρομέας» έγινε το πρώτο γλυπτό της νεότερης Ελλάδας που απέκτησε τόσους φανατικούς υποστηρικτές, αλλά και φανατικούς εχθρούς.

Κι ύστερα ήρθε ο μετροπόντικας...

Η δεκαετία του '90 που ακολουθεί βρίσκει την Ομόνοια ξανά εργοτάξιο. Αυτή τη φορά ο λόγος λέγεται: Μετρό. Και ξεκινά άλλο ένα ράβε - ξήλωνε. Το συντριβάνι χάνεται, όπως και ο «Δρομέας», καθώς οι κραδασμοί από την πορεία του μετροπόντικα θέτουν σε κίνδυνο το γλυπτό. Έτσι για λόγους ασφαλείας μεταφέρεται απέναντι από το Χίλτον όπου στέκει αγέρωχος μέχρι και σήμερα. 
Η τελευταία προσπάθεια ανάπλασης γίνεται λίγο πριν από τους Ολυμπιακούς της Αθήνας, αφήνοντας πίσω της οδική αρτηρία, αυτοκίνητο, φασαρία, γκρίζο κα τσιμέντο. Προκάλεσε γενική κατακραυγή για το αισθητικό της αποτέλεσμα που δεν ήταν αυτό που θα ανέμενε κανείς για μία πόλη που σε λίγο καιρό θα  φιλοξενούσε Ολυμπιακούς Αγώνες.. 
Το 2001 τοποθετείται το ύψους 15 μέτρων μεταλλικό γλυπτό του Γιώργου Ζογγολόπουλου με την ονομασία "Πεντάκυκλο" ωστόσο παρέμεινε ημιτελές μέχρι το 2008, οπότε και παραδόθηκε ολοκληρωμένο στο Δήμο Αθηναίων, επί δημαρχίας Νικήτα Κακλαμάνη. υδροκινητικό έργο. Το νερό κύλησε τελικά επάνω του, δίνοντας ζωή και ρυθμό στους πέντε κύκλους του.

Όπως έλεγε ο ίδιος ο Ζογγολόπουλος το νερό ήταν το αίμα του γλυπτού.

Σήμερα, η Ομόνοια έχει μετατραπεί ουσιαστικά σε οδικό κόμβο και δεν λειτουργεί πλέον ως πλατεία. 
Το πάλαι ποτέ λαμπερό παρελθόν έχει περάσει ανεπιστρεπτί, ενώ ιστορικά καταστήματα έχουν καταρρεύσει ή έχουν βάλει οριστικά λουκέτο. Σήμερα η έξοδος από τις κυλιόμενες σκάλες του μετρό μυρίζει τυρόπιτα και άλλα εδέσματα πρόχειρου τύπου. 
Μόλις πέφτει η νύχτα γίνεται στέκι τοξικομανών, αλλά και σε πολλά σημεία διακίνηση ναρκωτικών ουσιών. Το Πεντάκυκλο μαραζώνει χωρίς νερό, έχοντας γίνει τόπος απόγνωσης υποψήφιων αυτόχειρων. Παρόλα αυτά όπως αναφέρουν κύκλοι της ΕΛΑΣ, τα κρούσματα εγκληματικότητας και παράνομης μετανάστευσης έχουν περιοριστεί αρκετά το τελευταίο χρονικό διάστημα. 
Λέτε να είναι μία αχτίδα φωτός;

http://www.newsonly.gr/